Ünverdi: Sosyal Güvenlik Sisteminin Sürdürülebilir Olması İçin Değişiklikler Şart

Ünverdi, Bakanlar Kurulu tarafından onaylanarak yasalaşmak üzere Cumhuriyet Meclisi’ne gönderilen iki yasa tasarının her tür katkıya açık, ham tasarlar olduğunu da belirtti. Tasarılara son şeklinin verilerek yasalaşması aşamasında sivil toplum örgütleri ile sendikalardan görüş almaya devam edeceklerini dile getiren Bakan Ünverdi, en ince detaya kadar inceleme yaparak ona göre karar verme yoluna gittiklerini söyledi.

Meclis’te yeniden gündeme alınan Güvenlik (Değişiklik) ile Kıbrıs Türk Sosyal Sigortalar (Değişiklik) Yasa Tasarıları, özel veya kendi namına çalışan tüm çalışanları emeklilik hak ve menfaatleri açısından tek çatı atında toplayan ve 2007’de yasalaşarak 1 Ocak 2008 tarihinden sonra herhangi bir şekilde çalışmaya başlayan herkese uygulanan Sosyal Güvenlik Yasası ile 1976’da yasalaşan ve birçok kez değişikliğe uğrayın Kıbrıs Türk Sosyal Sigortalar Yasası’nda değişiklikler içeriyor.

Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanı Ünverdi, Sosyal Sigortalar Dairesi Personel ve İdari İşler Amiri Kasım Ekmen’le birlikte, Türk Ajansı-Kıbrıs (TAK) muhabirine yasa değişiklikleriyle ilgili bilgi vererek, soruları yanıtladı.

Ünverdi, değişikliklerin, her iki sosyal güvenlik sisteminde gelir-gider dengesini sağlamaya; külfet-nimet oranını adil sağlamaya yönelik olduğunu vurgulayarak, prim yatıranın tam yatırımları dikkate alınarak emeklilik maaşı belirlenmesi yönündeki değişikliği buna örnek gösterdi.

Ünverdi, halen yürürlükteki Kıbrıs Türk Sosyal Sigortalar Yasası’nda son yedi yılın en yüksek yatırımı olan dört yılın karmaşık bir hesaplama sistemiyle hesaplanarak emeklilik maaşının belirlenmesi yönüne gidildiğini, bunu da uzun yıllar yüksek yatırım yapan ancak şu veya bu şekilde son yıllarda daha düşük yatırım yapanların emeklilik maaşları açısından olumsuzluk yaşamasına neden olduğunu anlattı.

Yapılmak istenen düzenlemeyle, bireyin (sisteme dahil olan vatandaşın), tüm yatırımları dikkate alınarak emeklilik maaşının belirlenmesi yönünde olduğunu kaydeden Ünverdi, bunun özellikle külfet-nimet denklemi (yatırımına uygun emeklik maaşı alma bağlanımda) sağlamak açısından daha iyi olduğunu belirtti.

Temel hedeflerinin, çalışanların sağlıklı, güven içinde iş yaşamlarını sürdürebilecekleri bir ortam yaratmak olduğunu anlatan Ünverdi, bunu sağlamak amacıyla bakanlık olarak uzmanlar yetiştirdiklerini, işyerlerinde gerekli denetimlerin de yapılacağını kaydetti.

Çalışma ve Sosyal Güvelik Bakanı Şerife Ünverdi, Kıbrıs Türk Sosyal Sigortalar Yasası’nda yapılacak değişiklikle, sigortalının tüm yatırımlarının dikkate alınarak emeklilik maaşı belirlenmesine olanak sağlaması nedeniyle, kademeler arasında geçişin (en alt ile en üst kademe arasında) her yıl, işveren veya bireysel sigortalının isteğine (kazancına) bağlı olarak belirlemesinin düzenlediğini belirtti.

Ünverdi, bununla işveren veya bireysel sigortalı konumundaki sigortalıya kazancına uygun olarak o yıl içinde daha fazla veya az pirim yatırma ve dolayısıyla buna uygun emeklilik maaşı kazanma olanağı yaratılacağını söyledi.

Şerife Ünverdi, Sosyal Güvenlik (Değişiklik) Yasa Tasarısı ile Kıbrıs Türk Sosyal Sigortalar (Değişiklik) Yasa Tasarısı’nda belirli ilkler olduğunu hatırlatarak, bu iki tasarının yasalaşmasıyla hem kendi kendisine yeterli, hem de gelir-gider dengesi sağlanmış aynı zamanda külfet-nimet oranları rasyonel bir düzenlemenin toplum tarafından kazanılmış olacağını belirtti.

Bakan Ünverdi, bugün tartışılsa da tasarıların yasalaşmasıyla uzun bir süre bu konuyla ilgili tartışmaların gündemden inmiş olacağını ifade etti.

Bakanlar Kurulu tarafından kabul edilerek Cumhuriyet Meclisi’ne gönderilen, 73/2007 Sosyal Güvenlik Yasası’nda 11 maddelik değişiklik öneren “Sosyal Güvenlik (Değişiklik) Yasa Tasarısı”nın genel gerekçesinde, amacın, “Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti sosyal güvenlik sisteminin daha güçlü bir ekonomik temele oturmasına katkı sağlamak, günümüz koşullarına uygulanma, teknik yazım hatalarının düzeltilmesi ve yasa metninin daha net ve anlaşılır olmasının sağlanması olduğu” belirtiliyor.

Tasarı, doğuma altı hafta kalıncaya kadar olan sigortalının çalışabilme süresini, sigortalının isteği ve doktor onayıyla doğuma iki hafta kalıncaya kadar indiriyor. Tasarı, doğum öncesi kullanılmayan izinleri doğumdan sonraki izne ekliyor.

İşsizlik ödeneğinin verilmesi için, yürürlükteki yasada bulunmayana “toplam 720 gün işsizlik sigortası primi” yatırma zorunluluğu getiren tasarı ayrıca, işsizlik kaydının yapıldığı tarihten önceki 13 takvim ayı içinde en az 120 gün olan işsizlik sigorta primi yatırma koşulunu 180 güne çıkarıyor.

Yasa değişiklik tasarısında hastalık primlerinin oranlarında herhangi bir değişiklik yapılmazken 78’inci maddenin 1’inci fıkrasının (B) bendine “Ancak üçüncü ülke vatandaşı çalışma izinli sigortalılar için hastalık sigortası primi yüzde 8.5’dir. Bunun yüzde 3.25’i sigortalı hissesi, yüzde 3.25’i işveren hissidir. Yüzde 2 hissesi ise devlet bütçesinden karşılanır” düzenlemesi eklendi.

Tasarı aynı maddenin ile 2’inci fıkrasının (B) bendine ise “Ancak üçüncü ülke vatandaşı olup iş kurma izinli olan sigortalılar için hastalık primleri yüzde 8.6’tir. Bunun yüzde 6.5’i sigortalı hissesi kendileri tarafından yüzde 2 hissesi ise devlet bütçesinden karşılanır” ifadesi konuldu.

Sosyal Güvenlik (Değişiklik) Yasa Tasarısı yürürlükteki Yasa’nın “prime esas ücretler” yan başlığını düzenleyen 82’nci maddesinin 1’inci fıkrasına “İşveren ödediği geçici işgöremezlik sürelerini ve bu sürelere ait hekim raporlarının birer örneğini bir bildirim ile birlikte geçici işgöremezlik süresinin sonundan itibaren en geç 30 gün içerisinde Kuruma verir ve bu süreler 107’inci madde kapsamında değerlendirilir” tümcesini ekleniyor.

Bir diğer eklemeyle ise, “Alt basamaklara geçmekte ödeme koşulu aranmayacağı; ancak 31 yaşını doldurmuş olan sigortalıların en az 4’üncü basamak üzerinden prim yatırmaları gerektiği” düzenleniyor. Primlerin süresi içinde ödenmemesi halinde bir aylık süreye uygulanan ilk aydan sonraki her ay için yüzde 2 olan gecikme faizinde indirim yapılarak bu yüzde 1.5 olarak belirlendi.

Yasa tasarısı, esas yasanın 99’uncu maddesinin 2’inci fıkrasına “Söz konusu ek ödenek ilk defa aylık veya gelir bağlanacak olanlara ise, aylığın veya gelirin bağlandığı tarihten başlayarak bir yıl sonuna kadar olan süre ile orantılı olarak ek ödenek (onüçüncü maaş ikramiyesi) verilir” tümcesini eklemeyi öngörüyor.

Sosyal Güvenlik (Değişiklik) Yasa Tasarısı “sigortalı süresi ve uzun vadeli sigorta kollarında prim günü olarak dikkate alınacak süreler” yan başlıklı 107’inci maddenin 2’ini fıkrasını kaldırarak yerine aşağıdaki yeni 2’ini fırkayı koyarak değiştiriyor. 107’inci maddenin yeni 2’inci fırka şöyle:

(B) Analık sigortası, iş kazaları ile meslek hastalığı sigortalarından geçici iş göremezlik ödeneği alınan süreler ile işverence ödenen analık, iş kazaları ile meslek hastalığı geçici işgöremezlik ödeneği süreleri,

Tasarı, yürürlükteki Sosyal Güvenlik Yasası’nın 111’inci maddesini aşağıdaki yeni 111’inci maddeyle değiştiriyor. Tasarı’nın yasalaşması istediği yeni 111’inci madde şöyle:

“Genel aylık primi esas kazanç ortalaması, her yılın aralık yanının ikinci yarısında; o yılın Mart, Haziran, ve Eylül ayları için tespit edilecek aylık prime esas kazanç ortalaması değerinin aritmetik ortalaması alınmak suretiyle saptanır. Aylık prime esas kazanç ortalaması, ilgili ayda prim yatırmış olan tüm sigortalıların prime esas kazançlar toplamının, prim yatırılmış toplam prim ödeme gün sayısına bölümünün otuz ile çarpılması suretiyle hesaplanır.”

Kıbrıs Türk Sosyal Sigortalar (Değişiklik) Yasa Tasarısı’nın genel gerekçesi ise, “1 Haziran 1077 tarihinde beridir yürürlükte olan değiştirilmiş şekliyle 16/1976 sayılı Kıbrıs Türk Sosyal Sigortalar Yasası’nda değişik tarihlerde yasa değişiklikleri yapılmıştır. Gelişen aşamada gelecek nesillere sağlam temellere oturmuş, sürdürülebilir mali yapısı olan bir sosyal güvenlik sistemi bırakabilmek ve 1 Ocak 2008 sonrası çalışma hayatına giren sigortalıları kapsayan 73/2007 sayılı Sosyal Güvenlik Yasası’na uyum sağlamak amacıyla yasa değişikliği hazırlanmıştır” ifadesiyle özetlendi.

Yürürlükteki Sosyal Sigortalar Yasası’nın 39. maddesinde değişiklik yapılmasını öngören Kıbrıs Türk Sosyal Sigortalar (Değişiklik) Yasa Tasarısı, en fazla emeklilik yaşını yükselterek 60’a çıkarmasıyla eleştiriliyor.

Tasarı, 49 yaş ve üzeri için herhangi bir düzenleme yapmaz ve bu konumdaki sigortalıların gerekli primleri yatırmaları koşuluyla 50 yaşında emekli olma hakkına dokunmazken; 49 ile 39 yaş arasında olan sigortalılara 50 olan emeklilik yaşını artırıyor.

39 yaşını doldurmuş özürlüler ve halen aylığa hak kazanmış olan sigortalılar yaşlılık aylıklarından yararlanma şartlarını aynen koruyan Kıbrıs Türk Sosyal Sigortalar (Değişiklik) Yasa Tasarısı yaşlara göre ve yatırım yıllarına göre emeklilik yaşlarını söyle belirliyor:

“48 yaşını doldurmuş olanlar 25 yıl prim yatırma koşuluyla 51 yaşında; 47 yaşını doldurmuş olanlar 25 yıl prim yatırma koşuluyla 52 yaşında; 46 yaşını doldurmuş olanlar 25 yıl prim yatırma koşuluyla 53 yaşında; 45 yaşını doldurmuş olanlar 25 yıl prim yatırma koşuluyla 54 yaşında; 44 yaşını doldurmuş olanlar 25 yıl prim yatırma koşuluyla 55 yaşında; 43 yaşını doldurmuş olanlar 25 yıl prim yatırma koşuluyla 56 yaşında; 42 yaşını doldurmuş olanlar 25 yıl prim yatırma koşuluyla 57 yaşında; 41 yaşını doldurmuş olanlar 25 yıl prim yatırma koşuluyla 58 yaşında; 40 yaşını doldurmuş olanlar 25 yıl prim yatırma koşuluyla 59 yaşında; 39 yasını doldurmuş olanlar 25 yıl prim yatırmak koşuluyla 60 yaşında emekli olacak.”

Yasa tasarısı, 48 yaşını dolduran ancak çeşitli nedenlerle 25 yıl yatırım yerine 15 yıl yatırım yapanların 58 yaşında; 47, 46, 45, 44, 43, 42, 41, 40 ve 39 yaşında olup 15 yıl yatırım yapanların ise 60 yaşında emekli olmasını düzenliyor.

Tasarı, 39 yaşın altındaki, Özgürlüleri Koruma Rehabilitasyon ve İstihdam Yasası’na göre çalışan sigortalılarda ise; 50 yaşta emekli olmak için 25 yıl pirim yatırma, 55 yaşta emekli olabilmek için 15 yıl prim yatırma ve 60 yaşında emekli olabilmek için 10 yıl primi yatırmış olma koşulunda herhangi bir değişiklik yapmıyor.

Yasa değişikliği tasarısı, yürürlükteki yasanın 12’inci maddesinde düzenlenen “primlere esas tutulacak günler” yan başlığında değişiklik yaparak “yasa ve toplu sözleşmelere göre normal aylık çalışma saatlerini dolduran ve buna göre prim ödeyen sigortalı için halen 7 gün olan prim gününü 30 gün olarak değiştiriyor.

Tasarı, eş ve çocuklara aylık bağlanmasını düzenleyen 69’uncu maddede köklü değişiklikler yaparak, vefat eden bir sigortalının aylığının yüzde 50’sinin dul karısına maaş bağlanmasını öngörüyor. Ancak tasarı dul kadının kocasından 30 yaş veya daha küçük ise veya kocası ile yaşlılık aylığı bağlandıktan sonra evlenmişse aylık bağlanmamasını düzenliyor.

Kıbrıs Türk Sosyal Sigortalar (Değişiklik) Yasa Tasarısı, Sosyal Güvenlik Yasası’ndaki düzenlemeye benzer bir şekilde prim oranlarıyla ilgili 83’üncü maddeye üçüncü ülke vatandaşı çalışma izinli sigortalılar için hastalık sigorta primini yüzde 8 olarak belirliyor. Tasarı bunun yüzde 3’ünün sigortalı, yüzde 3’ünün işveren geriye kalan yüzde 2’sinin ise devlet tarafından ödenmesini öngörüyor.

Tasarı aynı şekilde, üçüncü ülke vatandaşı olup iş kurma izni olan sigortalılara da hastalık primini yüzde 8 olarak öngörürken, bunun yüzde 6’sı sigortalının kendisine geriye kalan yüzde 2’nin ise devlet tarafından önenmesini düzenliyor.

Zamanında yatırılmayan prim borçlarına uygulanacak zamlarla ilgili ilk ay için yüzde 3, ondan sonraki her ay için yüzde 1.5 kuralıyla, Sosyal Güvenlik (Değişiklik) Yasa Tasarısı ile Kıbrıs Türk Sosyal Sigortalar (Değişiklik) Yasa Tasarısı arasında eşgüdüm sağlanmaya çalışılıyor.

Tasarı, halen yürürlükteki “ana ve babaya gelir bağlanması” yan başlıklı 25’inci maddeyi tamamen kaldırarak, sigortalının ölümü halinde ana babasına gelir bağlanması kuralını iptal etmiş ediyor.

Yasa değişiklik tasarısı geçici 18’inci maddede yaptığı düzenlemeyle “yaşlılık aylığı bağlama oranını yüzde 70”; aynı şekilde malüllük aylığını da yüzde 70 olarak öngörüyor.

Tasarı, yasa yürürlüğe girmeden önceki yatırımlara bağlı olarak ödenecek miktarı halen yürürlükteki yasa kurallarına bağlı olarak belirlerken, yasının yürürlüğe girmesinden sonraki yatırımlardan kaynaklanacak menfaatlerin (yaşlılık, malüllük aylığı gibi) yeni kurallara göre hesaplanarak ödenmesini de kuralları bağlıyor.

Kıbrıs Türk Sosyal Sigortalar (Değişiklik) Yasa Tasarısı 1 Ocak 2012 tarihinde; Sosyal Güvenlik (Değişiklik) Yasa Tasarısı ise Resmi Gazete’de yayımlandığı tarihte yürürlüğe girmeyi düzenliyor.