|
|
Tıbbi Onkoloji Uzmanı Prof.Dr.Mustafa Özdoğan konuyla ilgili önemli açıklamasında kronik belirtilerin neler olduğu konusunda bilgilendirmede bulundu.
İşte O Önemli açıklama :
Şiddetli akut solunum sendromu koronavirüs 2 (SARS-CoV-2), ilk olarak 2019 Aralık ayında Çin’de tespit edildi. O zamandan bu yana geçen bir yıllık süre zarfında dünya çapında 100 milyondan fazla insan enfekte oldu ve 2 milyondan fazla insan ise “koronavirüs hastalığı – 2019” olarak da adlandırılan Covid-19’dan hayatını kaybetti.
Bilim ve tıp camiası eşi benzeri görülmemiş bir çaba ile SARS-CoV-2 virüsünün genetik sekanslanmasını (dizileme), teşhis edilmesini, tedavi edilmesini ve aşı ile önlenmesini yönetmiş olsa da halen hastalığın akut fazından sonra bireylerdeki uzun vadeli etkiler açıklanmamıştır.
Covid-19 sonrası kronik belirtiler nelerdir?
Bugüne kadar, COVID-19'un kalıcı sekelleri (bir hastalıktan kalan bozukluklar) olan kişilerde bu kalıcı durumu belirtmek için belirlenmiş bir terim yoktur. Yine de bu durum çeşitli makalelerde aşağıdaki terimler kullanılarak ifade edilmiştir;
Covid-19 hastalığını atlattıktan sonra neler oluyor?
SARS-CoV-2 virüsünün sebep olduğu Covid-19 hastalığı, ilk iyileşmeden sonraki haftalardan aylara kadar olan süre zarfında Long – Covid veya Covid long – haulers olarak adlandırılan sekel ve diğer tıbbi komplikasyonları (sorunları) içerebilmektedir. Yani Covid-19 hastalığından kurtulduktan sonra temel sağlık çizgisine tam olarak dönülememesi ve kalıcı belirtiler, bulgular veya anormal klinik farklılıklar potansiyel olarak hastalığın uzun vadeli etkilerinin olabileceğini düşündürür.
Sistematik bir değerlendirme ve meta-analizi (geçmiş verilerin analiz edilmesi) ile Covid-19 hastalığının uzun vadeli etkilerini tanımlamayı amaçlayan bir çalışma yürütülmüştür. Çalışma, bugüne kadar Covid-19 akut fazının ötesine uzanan tüm belirtilerin, bulguların veya anormal laboratuvar parametrelerinin tekrarlanma sıklığını belirlemek için eş makalelerin incelenmesini içerir.
Meta-analiz nedir? Meta-analiz, belirli bir konuda yapılmış birbirinden bağımsız birden çok çalışmanın sonuçlarını birleştiren ve elde edilen bulgularının istatistiksel analizini yapan en geniş kapsamlı araştırmalardır. Meta-analiz sonuçları, bilimsel anlamda en güçlü kanıtlardır.
Çalışmada, 1 Ocak 2021 tarihine kadar belirli anahtar kelimelerin (uzun süreli kovid, kovid sonrası kronik durumlar, komplikasyonlar, tekrar eden durumlar, kalıcı durumlar ve iyileşme süreci) kullanıldığı, en az 100 kişiyi içeren ve belirtiler, bulgular ve parametrelerin bildirildiği, İngilizce olarak hakemli dergilerde yayımlanan makaleler taranmıştır.
Covid-19’un uzun vadeli etkileri nelerdir?
17 – 87 yaşları arasında 47,910 hastanın dahil edildiği çalışmada viral enfeksiyon sonrası takip süresi 14 ila 110 gün arasında değişiklik göstermektedir. Çalışmanın sonucu ile hastaların %80’inin bir veya daha fazla uzun vadeli belirtiler geliştirdiği tahmin edilmektedir fakat belirtilerin cinsiyet, yaş, etnik köken, altta yatan herhangi bir sağlık problemi, virüs yükü veya hastalığın ilerlemiş olması ile bir bağlantısı olup olmadığı belirlenmemiştir. Bu belirtilerin çoğu, Covid-19 ‘un akut fazında gelişen belirtilere benzerdir.
Yeni koronavirüs enfeksiyonunun en yaygın 5 uzun vadeli etkisi şunlardır:
Bu tür değişiklikler çoğunlukla şiddetli ve kritik Covid-19 hastalığından kurtulan kişilerde bildirilse de hastaneye yatma gereksinimi olmayan hafif enfeksiyonlu bireylerde de uzun vadeli etkiler olarak meydana gelmiştir.
Diğer uzun vadeli etkiler;
Akciğer rahatsızlıkları
Kardiyovasküler rahatsızlıklar
Nörolojik rahatsızlıklar
Bunlara ek olarak ise belli bir nedene bağlanamayan olmayan saç dökülmesi, kulak çınlaması ve gece terlemesi gibi belirtiler de bulunmakta.
Yorgunluk
Yorgunluk, Covid-19 ‘un en yaygın (%58) gözlemlenen uzun vadeli etkisidir.
Akut solunum güçlüğü sendromu (ARDS) gibi hastalıklarda, iyileşmeden bir yıl sonra bile hastaların üçte ikisinden fazlasında klinik olarak önemli olan yorgunluk belirtileri gözlemlenmiştir. Akut Covid-19 hastalığının da ilk belirtilerinden 100 gün sonra bile yorgunluk belirtisi gösteren kişiler mevcuttur.
Covid-19 sonrasında hastalarda kısmen şiddetli yorgunluk, ağrı, nörobilişsel engellilik durumu, uykusuzluk gibi belirtilerin varlığı, Kronik Yorgunluk Sendromu (KYS) ile benzerlik gösterir. Kronik Yorgunluk Sendromunun nedenleri arasında ise virüsler, immün disfonksiyon (bağışıklık sistemi bozukluğu), endokrin-metabolik disfonksiyon ve nöropsikiyatrik faktörler bulunur. KYS ile ilişkili enfeksiyon ajanları ise Epstein-Barr virüsü, sitomegalovirüs, enterovirüs ve herpesvirüstür. Bu sebepten de SARS-CoV-2’nin KYS’ye neden olan virüsler listesine eklenebileceği düşünülmektedir.
Nörolojik Belirtiler: Baş ağrısı ve Dikkat bozukluğu
Nörolojik belirtilerden baş ağrısı ve dikkat bozukluğu en yaygın görülen uzun vadeli etkiler arasında ilk beşte yer alırken, anozmi (koku kaybı – %21) de ilk beşte olmasa da en yaygın uzun vadeli belirtiler arasındadır. Bunlara ek olarak taranan makalelerde bulunmasa da zihin bulanıklığının ve nöropatinin (sinir hasarına bağlı duyu ve motor kayıp) de Covid-19 ‘un uzun vadeli etkilerinden olabileceği düşünülmektedir.
Ayrıca, yetişkinler Covid-19 tanısından sonra yeni bir psikiyatrik rahatsızlık açısından risk altına olabilir. Bu psikiyatrik rahatsızlıkların en yaygın olanları anksiyete, uykusuzluk (ayrıca başka psikiyatrik sorunlara da yol açabilir) ve demans olarak gözlemlenmiştir.
Saç dökülmesi
Covid-19 sonrası saç dökülmesi, önemli sistematik strese neden olan bir faktör veya enfeksiyon sonrası saç dökülmesi olarak tanımlanan Telogen Effluvium olarak değerlendirilir. Bu durum aktif büyüme fazından (anajen) dinlenme fazına (telojen) erken foliküler geçişlerden kaynaklanmaktadır. Yaklaşık olarak 3 ay sürer fakat duygusal üzüntülere sebep olabilir.
Nefes darlığı
Covid-19 hastalarının %24’ünde nefes darlığı ve %19’unda öksürük bir belirtidir. Hastalık teşhis edildikten sonraki 60 ila 100 gün arasında bile hastaların %35’inde bu durum ve akciğer BT (bilgisayarlı tomografi) taramalarında bozukluklar devam etmiştir. Hastaların %10’unda ise azalmış pulmoner difüzyon kapasitesi gibi akciğer rahatsızlıkları bulunmaktadır.
Çin’de ise Covid-19’dan muzdarip fakat hastalığı ağır geçirmeyen, hastanede yatan hastalar üzerinde yapılan bir araştırmada da hastaların üçte ikisinin taburcu olduktan 90 gün sonra bile radyografik farklılıklarının devam ettiği bildirilmiştir.
Değerlendirilen makalelerde söz edilmese de şu belirtiler de belirlenen 50 uzun vadeli etkiler arasında yer almaktadır;
Ayrıca çalışmalardan elde edilen verilerde aşağıdaki belirteçlerinde arttığı bildirilmiştir;
Covid-19 neden uzun vadeli etkilere sahiptir?
Bazı hastaların COVID-19'dan sonra uzun süreli belirtiler yaşamasının nedeni belirsizdir. Bu, genetik yatkınlık, hastanın yaşı, enfeksiyonun dozu ve yolu, anti-enflamatuar hücrelerin girişi ve proteinler, eşzamanlı enfeksiyonların varlığı, çapraz reaktif maddelere geçmişte maruz kalma dahil viral enfeksiyonun sonucunu etkileyen konakçı kontrollü faktörlerle kısmen açıklanabilir.
SARS-CoV-2'nin, HIV, hepatit C virüsü (HCV), hepatit B virüsü (HBV) ve bazı herpesvirüsleri gibi virüslerde gözlemlenen iyileşme dönemindeki kronik lezyonlar gibi, hastalığın kronik bir formuna neden olan önemli doku hasarına sebep olup olamayacağı hala bilinmemektedir.