Detoks iki farklı anlamda kullanılıyor: Biri ciddi alkol ve uyuşturucu sorunu olanların vücudunu bu maddelerden arındırma amaçlı tıbbi detoks, diğeri ise vücuttaki zararlı maddeleri, "toksinleri" temizlediği vaadiyle pazarlanan maddelerle evde yapılan detoks.
Modern yaşam bizi birçok sentetik kimyasallar ve kimi zararlı doğal maddelerle karşı karşıya getiriyor.
Peki bu maddelerin detoks yoluyla vücuttan atılacağına dair vaatler gerçekçi mi?


Alkolü bırakıp sağlıklı bir diyet yaptığınızda toksinlerin vücudunuzdan atılacağı doğrudur. Ama bu sadece çiğ sebzeleri sıkarak içtiğinizde değil, sürekli olan bir şeydir.
Vücutta temizlik işi gören böyle akıllı bir sistem var. Derimizden tutun da solunum yollarındaki ince tüylere ve mukusa kadar birçok unsur, zararlı maddeleri arındırmaya yönelik.
'Peyer plakları' adıyla bilinen ve ince bağırsakları çevreleyen lenf dokusu, zararlı maddelerin besinlerle birlikte bağırsaktan emilip kan dolaşımına girmesini engeller.
Böbrekler ise dakikada yarım fincan kanı temizleyerek üre gibi toksinlerin idrarla atılmasını sağlar.
Alkol alındığında karaciğer devreye girip detoks yapar. Bu ikili bir süreçtir. Önce enzimler yoluyla alkol asetaldehite dönüştürülür.
Bu toksik bir maddedir, ama hızla asetik asite, karbondioksite ve suya dönüştürülür. Karaciğerin alkolü işleme hızından daha hızlı alkol alınması halinde kandaki alkol seviyesi artar.
Fazla alkol alımı süreklilik arz ediyorsa asetaldehit maddesi karaciğere zarar verebilir. Ama karaciğer daha az miktardaki alkolü vücuttan temizlemeyi başarır. İşte vücudumuzdaki detoks sistemlerinden biri de budur.
O halde özel detoks diyetleri işe yarar mı?
Bu diyetler oldukça çeşitlidir. En basitleri alkol, kafein ve rafine şeker tüketimini kesmeye yöneliktir. Ancak günlerce sadece sıvı içmeyi, sonra azar azar yemeğe geçmeyi içeren katı diyetler de vardır.
2012'de Exeter Üniversitesi'nden tamamlayıcı ve alternatif tıp uzmanı Edzard Ernst bu konuda yapılmış araştırmaları incelediğinde, evde yapılan detoksları inceleyen yeterince araştırma bulmakta güçlük çekmişti.
Çünkü bu konudaki literatür araştırıldığında çok sayıda uyuşturucu detoks programları da ortaya çıkıyor.
2014'te ise Sydney merkezli iki araştırmacı detoks diyetleri ile ilgili araştırmaları incelediğinde, bilimsel kriterlere uygun fazla araştırma bulamamıştı.
Buldukları dar kapsamlı birkaç araştırmada ise 2000 yılında detoks yapan 25 kişinin, sonrasında kendilerini daha sağlıklı hissettiği ve karaciğer fonksiyonlarında bir miktar iyileşme görüldüğü belirtiliyordu.
Ancak genel olarak detoks diyetin işe yaradığına dair yeterli veri bulunmuyor.
Bu nedenle bu tür diyetleri yapan kişilerin tanıklıkları ön plana çıkıyor. Şok diyet yapanlar kısa vadede kilo kaybediyor ama bu durumun uzun vadede devam ettiğini gösteren veri bulmak zor.
O halde detoks yapmakla uğraşmaya değer mi?
Alkol detoksu açısından, birkaç hafta süren tek detoks yerine her hafta birkaç gün alkolden uzak durmak daha iyi sonuç verir.
Belli bir süre daha fazla meyve ve sebze tüketimine yoğunlaşan diyetler elbette yararlıdır. Ancak bu tür kısa süreli çözümler, uzun vadeli olarak sağlıklı beslenme (Akdeniz diyeti) ve düzenli egzersiz kadar işe yaramaz.
Yine de detoks düşüncesi pek çok insana çekici geliyor. Aşırı tüketiminizden dolayı bir süreliğine kendinizi cezalandırmak istiyorsanız belki de vücudunuzdan toksinleri değil pişmanlıklarınızı atmak istiyorsunuz!
Detoks psikolojik olarak yeni bir başlangıç da ifade edebilir - eski alışkanlıklardan kurtulup daha olumlu yenilerini edinmek açısından. Ama eski alışkanlıklara dönmemek için de sağlam planlarınız olması lazım.
Bu yüzden detoksu, bağırsaklarınızı ve diğer organlarınızı zararlı maddelerden temizlemek yerine, eski alışkanlıklardan kurtulma anlamında bir metafor olarak görebiliriz. Zira vücudumuz özel çaylar, meyve-sebze suları veya diyetler olmadan da kendisini sürekli temizliyor zaten.
Yine de daha sağlıklı bir diyetle, bol su içmek, düzenli egzersiz ve yeterli uyku ile bu işi kolaylaştırabilirsiniz.