12 Haziran seçimlerinin üstünden tam 90 gün geçti. Bu sürede CHP ‘nin yemin krizi ile BDP’nin meclis boykotu yaşandı. TSK’nın tepesindeki 4 general istifa etti. Yeni bir global ekonomik krizin öncü sarsıntıları hissedilmeye başlandı. Güneydoğu’da kanlı olayların artmasıyla Ramazan ortasında Kandil’e dönük yeni bir hava operasyonu daha başlatıldı vs... Bu yoğun gündem, 12 Haziran’da hangi partinin neden kazandığını ve hangi partinin neden kaybettiğini analiz etmeyi engelledi.

Seçmen kime, neden oy verdi? Ödüllü iletişimci Necati Özkan, 2011 Genel Seçim sonucu incelemesini Milliyet gazetesi ile paylaştı.

Literatürde seçmenlerin neden bir partiye değil de diğerine yöneldiğini açıklayan çok sayıda model bulmak mümkündür. Seçmen; ideoloji, liderlik gücü, partinin konumu, politikalar, parti örgütlerinin gücü, etnik köken, ulusal-kültürel ve manevi değerler, ekonomi, uluslarası koşullar gibi faktörlerden etkilenerek karar vermiş olabilir. Seçimlerin mekanizması aynı olsa da, her seçimde değişkenler farklıdır. O yüzden siyasi iletişim disiplininde “Her seçim aynıdır; her seçim farklıdır” denir.

Bir başka anlatımla, seçmen davranışını açıklayabilmek için her ülkede ve her seçimde geçerli tek ve sihirli bir model mevcut değildir. Seçmenlerin medyada yayınlanan anketlere bağlı olarak karar verdiklerini gösteren bilimsel bir çalışma da yoktur. Yani, anketlerin seçmenleri yönlendirdiği ve herkes kime oy veriyorsa ona oy verme eğilimi - “bandwagon etkisi”- yarattığı şeklindeki düşünüş tümden bir şehir efsanesidir.

Bunu söylerken elbette ki kamuoyu araştırmaları gereksizdir demiyoruz. Araştırmalar önemlidir ama, araştırmalar seçim sonucunu belirlemezler. Araştırma yaptırmadan seçim kampanyası planlanamaz, planlanmamalıdır. Araştırma yapmanın nedeni bulguları medyaya servis etmek değil, seçimi kazanmanıza yardımcı olacak bilgilere ulaşmak olmalıdır.

Seçmen tercihlerinin nedenlerini anlamak için, en kolay değerlendirme yapılabilecek alan siyasi partilerin seçim kampanyalarıdır. Çünkü kampanyalar alenidir. Seçimlerde oy verecek olan seçmenlerin kararını etkilemek için yapılan her şey bu kampanyalara dahildir. Bununla birlikte, seçimden seçime değişiklik gösterse de genel olarak, seçmenlerin çoğunluğu (yüzde 75- 85 arası) seçim gününden aylar önce kararını vermiş olur. Seçim kampanyaları, kalan yüzde15 -25’lik dilimdeki seçmenin kararını etkilemek için yapılır.

Bu nedenle biz bu dizide, seçim sonucuna etki eden faktörler arasından seçim kampanyalarına odaklanacağız. Ve partilerin başarı yada başarısızlıklarını siyasi iletişimi kullanabilme becerilerine bakarak değerlendireceğiz.

12 HAZİRAN’IN MAĞLUPLARI VE GALİPLERİ
Bu kez genel merkez binası 22 Temmuz 2007 gecesinde olduğu kadar karanlık ve tenha değildi belki ama, seçimleri CHP’nin kazanacağına inananlar 12 Haziran akşamı yeni bir şok daha yaşadılar. Cumhuriyet Halk Partisi’nin kimi sözcüleri kampanya boyunca ısrarla araştırma şirketlerinin yayınladığı verilerin doğru olmadığını söylemiş ve CHP’nin sandıkta sürpriz yapacağını iddia etmişlerdi. CHP’nin en azından iktidar ortağı olacağına ya gerçekten inanıyor ya da yalnızca buna yönelik bir algı oluşturmaya çalışıyorlardı. Ne var ki sandıklar açıldığı zaman, saygın araştırma şirketlerinin bir iki puanlık yanılmalarla doğruya yakın tahminlerde bulundukları ortaya çıktı.

2007 seçimlerine göre oyunu bir nebze artırmış gibi gözükse de genel algı CHP’nin 2011 Genel Seçimlerinin asıl mağlup partisi olduğuydu.

MHP barajı net biçimde geçtiği halde kaybeden partilerden biri olarak algılanırken, MHP’nin yarısından daha az oy alan BDP kazanan parti algısı yaratmayı başarmıştı.


12 Haziran’ın kesin tek galibi Adalet ve Kalkınma Partisi (AKP) oldu. AKP 10. kuruluş yılını henüz geride bırakırken, 3’ü genel seçim, 2’si yerel seçim ve 2’si referandum olmak üzere 7 seçim zaferi elde etmişti. AKP bu zaferleriyle, ülkemiz demokrasi tarihinde benzersiz bir seçim makinası olduğunu kanıtlamakla kalmamış, aynı zamanda dünya demokrasilerinde eşine ender rastlanır bir başarının sahibi de olmuştur.

Diğer yandan 12 Haziran Genel Seçimleri, siyaset arenasındaki onlarca küçük partinin iddialarını, kısa vade için, topyekün ortadan kaldırmıştır. Parlamentoya girebilen dördü dışında, yasal olarak varlıklarını sürdürmekte olan 60’ın üzerindeki siyasi parti, 12 Haziran tarihi itibariyle artık toplumsal ihtiyaç olmaktan çıkmış oldular.

BUGÜNDEN 2023’Ü KAZANMA HEDEFİYLE YOLA ÇIKILDI
AKP, 12 Haziran Genel Seçimlerinde profesyonel seçim kampanyasına en geç başlayan partiydi. AKP kampanyaya geç başladı ama seçmenin karşısına çok iddialı bir programla çıktı.
Referandumdan sonra iktidar sözcüleri ve AKP paralelindeki kalemler zihnimize şu algıyı kazımakla meşguldüler. “Biz bu seçimi çoktan kazandık. Biz bu seçimde elde edeceğimiz sonuçla 2023’ü de içine alan tüm seçimleri kazanmanın peşindeyiz. Biz lider Türkiye yaratmanın peşindeyiz.”

AKP’ye yakın kaynaklarda yazılıp çizilenlerden okunan seçim hedefi ise özetle şöyleydi: “Mümkünse anayasayı tek başına değiştirebilecek bir çoğunluğa erişmek ve yeni anayasayı hazırlamak. Başkanlık veya yarı başkanlık sistemine geçmek. Erdoğan‘ın Cumhurbaşkanı / Başkan olmasını ve 5 artı 5 = 10 yıl süreyle Cumhurbaşkanı / Başkan kalmasını sağlamak”.

Hedeflenen uzun dönemli bir siyasi mühendislik projesiydi. Öyle isteniyordu ki, seçmenler bu seçimlerde 4 yıl için değil, 12-13 yıl için oy versinler. Görünürde bu kurguyu bozabilecek bir rakip de yoktu. MHP yüzde 14-16 bandına, CHP ise yüzde 33-35’lere ulaşabilse bu ihtimal ortadan kalkabilirdi ama, muhalefet partileri bahsedilen oranlardan çok uzaktı.

ÖNCE AÇILIŞ ÜSTÜNE AÇILIŞ, SONRA SEÇİM MİTİNGLERİ
Muhalefet partileri kendi kampanyalarına ocak ve şubat aylarında start verirken, Başbakan Erdoğan kampanya gibi gözükmeyen yurt içi ve yurt dışı gezilerle meşgüldü. Hemen her hafta sonu bir ilde toplu açılışlar yapıyordu. Ve bu açılışlar onlarca TV kanalından canlı yayınlanıyordu. Birer hükümet icraatı olan bu açılışların yaratmakta olduğu muazzam algı, AKP’nin seçim kampanyasını rakiplerine göre daha geç başlamasının nedenlerinden biriydi.

Asıl neden siyasi gelişmeleri son ana kadar okumak, rakiplerin oyun planlarını anlamak ve rakiplerden daha taze fikir ve çok daha güçlü projelerle başlamaktı.
Geç başlasa da en kapsamlı profesyonel kampanyayı AKP uygulayabilirdi. Çünkü başta Başbakan Erdoğan olmak üzere, tüm AKP kadrosu idmanlıydı. AKP’nin saha örgütü mükemmel işleyen, deneyimli bir seçim makinesiydi. Seçim Koordinasyon Merkezi, rakip partilerinkiler gibi seçimden seçime açılıp kapatılan göstermelik bir organ değil, 365 gün çalışan devamlı bir siyasi pazarlama aracıydı. Partinin kurulduğu günden beri hizmet aldığı profesyonel ekip de, parti kadar deneyimli ve hazırdı.

CHP, MHP VE BDP’YE SERT ELEŞTİRİLER GETİRDİ
Aralık 2010 Şubat 2011 arasındaki CHP’nin her kafadan ayrı ses çıkan kaotik dönemini Başbakan Erdoğan iyi değerlendirdi. CHP kampanyası başlayınca kimi AKP sözcüleri CHP’nin “Aile Sigortası”nı önemseyip, kaynak sorununu dile getirdiler. Ama sonra muhatap olmamanın daha doğru olacağını kavradılar. Başbakan sadece Kılıçdaroğlu’nu değil, İsmet İnönü dönemi de dahil olmak üzere tüm CHP tarihini gündem konusu yapıyor ve toplumsal hafızadaki negatif CHP algısını pekiştiriyordu.

Başbakan Erdoğan’ın ana muhalefet liderinin mezhepsel kökenine vurgu yaparak muhafazakar seçmenin oylarını kendi partisi lehine çekmek için miting alanlarında söylediği “Biliyorsunuz kendisi Alevi” şeklindeki sözü, Kılıçdaroğlu tarafından değerlendirilemedi. Erdoğan, miting meydanlarından kendisini sürekli TV’de tartışmaya davet eden Kılıçdaroğlu’nun talebini “Ustalarla çıraklar aynı sahnede ne yapsın?” diyerek savuşturdu.

Bir yandan milliyetçi bir söylem geliştirilirken diğer yandan MHP’nin baraja takılacağı algısı işleniyordu. Öte yandan, devletin Öcalan ile görüşmekte olduğu ve tek başına anayasa yapacak çoğunluğa ulaşılması halinde Kürt sorununun yeni anayasa yoluyla halledileceği, Öcalan’ın şartlarının iyileştirileceği anlatılıyordu.

Bu arada BDP’nin geliştirdiği sivil itaatsizlik eylemleri eleştiriliyor, resmi imamlara ilişkin BDP politikaları sadece bölgenin değil tüm Türkiye’nin muhafazakar seçmenine her gün şikayet ediliyordu.
İktidar partisi ile aynı görüşleri paylaşan düşünce kuruluşlarının sözcüleri, akademisyenler ve medya temsilcileri iyi planlanmış bir orkestrasyonla kampanyanın entelektüel arka planını dolduruyorlardı. Psikolojik üstünlük başta olmak üzere muhalefette olmayan her şey iktidarda vardı. Baskın bir medya desteği, finansal güç, örgütlü iş kesimleriyle ilişkiler, uluslararası ilişkiler, seçmenle örgütlü ilişkiler ve yüz binlerce kişiden oluşan, kazanmaya imanlı ve idmanlı saha örgütü!

‘ÇILGIN PROJE’Yİ AÇIKLAMAK İÇİN HİÇ ACELE ETMEDİ
Seçim kampanyalarında bir konuyu çok erken ya da çok geç gündeme getirmek, o konunun etkisini azaltabilir de artırabilir de. O nedenle siyasi kampanyalarda zamanlama hayatidir. Çünkü, her seçim kampanyasının tek bir amacı vardır: Sandık başına gittiklerinde seçmenleri rakibinize değil de, size oy vermeye ikna etmek.

Ana muhalefet partisinin seçim kampanyasında tek ciddi silahı olan Aile Sigortası projesine ait kampanya filmi Mart ortasına doğru yayınlanmaya başlamıştı. Aile Sigortası projesi mart ayı boyunca seçmenlerin dikkatini çeken en önemli muhalefet projesi oldu. Köşe yazarları, TV yorumcuları, siyasi konularda program yapan medya temsilcileri günlerce bu projeyi tartıştılar. Proje nasıl çalışacaktı, ne kadar aileyi kapsayacaktı, kaynak nerden sağlanacaktı, vs.

Başbakan Erdoğan’ın Aile Sigortası’nın etkisini kırmak için “Çılgın Proje”yi kullanacağı anlaşılıyordu. Erdoğan hiç acele etmedi. Daha çok merak edilmesi için projeyi sır gibi sakladı, Nisan’ın son haftasına kadar bekledi.

Nisan sonunda “Çılgın Proje” açıklandığında, gündemde Aile Sigortası’ndan eser kalmamıştı. Seçmenler arasında veya medyada CHP’nin en somut projesi artık eskisi kadar rağbet görmüyordu.

SOSYAL ADALET VAADİNE KARŞI ‘YENİ OSMANLI’ RÜYASI
AKP’nin profesyonel kampanyası rakip partilerden aylar sonra, Mayıs başında başladı. AKP kampanyası içiçe geçmiş ve birbirinin devamı olan iki strateji birden kullanılıyordu. İlk aşamada 9 yıllık iktidar döneminde gerçekleştirilenlerin bir envanteri yapılıyordu. İkinci aşamada ise yeni bir kalkınma hamlesi vaadediliyordu.

AKP’nin bir siyasi parti olarak çok net çizilmiş olan kalkınmacı ilerlemeci pozisyonu, kampanyayla bir kez daha pekiştiriliyordu. Bu sırada, kampanyadan aylarca önce işe başlayan seçmen ilişkileri yönetimi, yüzbinlerce gönüllüyü sahada ustalıkla kullanmaya başlamıştı bile...

‘HAYALDİ, GERÇEK OLDU!’ SLOGANI VE FİLMLER
AKP altı hafta süren yoğun bir profesyonel kampanya programı uyguladı. İlk üç hafta yayınlanan kampanya AKP döneminde başarılanların bir dökümüydü. Bolu Dağı Tünelini anlatan reklam filmiyle başlayan filmler, havayolları, duble yollar, TOKİ, yüksek hızlı tren, Karadeniz sahil otoyolu, sağlıkta dönüşüm, ücretsiz ders kitapları, kırsal kalkınma programları, engellilere sosyal destek ve engelliler için özel eğitim programlarıyla devam etti.

CHP kampanyasının finansman yönetim sorunu nedeniyle ivme yitirmiş olduğu bu dönemde, AKP kampanyası başta onlarca ulusal ve yüzlerce yerel TV kanalı olmak üzere tüm medyayı kapsıyordu. Basın, outdoor ve internet bu kampanyanın görselleriyle donatıldı.

TV reklamlarında oynayan gerçek seçmenler, AKP iktidarları sayesinde hayatlarında gerçekleşen olumlu değişikliklerin tanıklığını yapıyorlardı.
AKP kampanyasının ilk aşamasının biz seçmenlere söylediği özetle şöyleydi:

“Biz dokuz yıldır iktidar gücümüzü ülkeyi kalkındırmak, toplumsal refahı tabana yaymak için kullandık. Bizden önceki iktidarlardan daha yüksek bir ilerleme yarattık. Onların beceremediklerini becerdik. Bu ülkede hayal olan pek çok şey bizim iktidarımız sayesinde gerçek oldu.”

20’den fazla projeyi tek tek anlatan kampanya filmleri tümden aydınlık karelerden oluşuyordu. Her biri 45 saniye olan filmlerin tonu pozitif, dili neşeli ve eğlenceliydi.

‘HEDEF 2023 TÜRKİYE HAZIR!’
AKP kampanyasının üç hafta süren ikinci bölümü yeni ve daha büyük bir umudu pazarlıyordu. “Hedef 2023” olarak özetlenen vizyon, yeni ve büyük bir kalkınma hamlesi vaat ediyordu.

Başbakan Recep Tayyip Erdoğan’ın bizzat rol aldığı ve seslendirdiği 3 filmde seçmene vaat edilen makro hedefler arasında neler yoktu ki: 150 milyar dolarlık gelirle tarımda en büyük 5 ülkeden biri olmak. Yıllık 500 milyar dolarlık ihracat. Kişi başı 25 bin dolarlık milli gelir ile en büyük 10 ekonomiden biri olmak. 50 milyon turist ve 50 milyar dolarlık gelirle turizmde liderlik. Milyonlarca yurttaşımıza istihdam imkanı.

Erdoğan ikinci filmde, altyapı vaatlerini sıralıyordu: 17 bin kilometre yeni duble yol. İstanbul- İzmir otobanı. İzmit Körfezine dünyanın en uzun köprüsü. Çanakkale Boğazına köprü. 10 yeni yüksek hızlı tren hattı. Yeni hava alanları. Kendi uçağını, kendi uydusunu, kendi otomobilini yapan ülke olmak. Kendi tankını, kendi helikopterini, kendi savaş uçağını üreten ülke olmak.

Üçüncü film ile seçmenlerin gündelik hayatının 2023 yılına kadar nasıl iyileştirileceği anlatılıyordu: 22 dev şehir hastanesi inşa edilecek. Üniversiteye herkes gidebilecek. Okullarımız dünyayla rekabet edecek standarda yükseltilecek. Öğrencilere ücretsiz tablet bilgisayar dağıtılacak. Yeni inşa edilecek 500 bin konutla ev sahibi olmak daha da kolaylaşacak.

Başbakan Erdoğan filmleri aynı sözlerle bitiriyordu: “Büyük hedefler için biz hazırız! Milletimiz hazır! Türkiye hazır!”

Erdoğan seçim mitinglerinde bir taraftan yeni anayasa ve özgürlükler konularını işlerken bir taraftan da seçime doğru olan süreçte İstanbul, Ankara ve İzmir için “Çılgın Proje”lerini açıkladı. Büyük kentlerin yakın çevresinde hayata geçirilecek mega projelerle bu kentler birer kalkınma havzası haline getiriliyordu.

Erdoğan böylelikle 2023 yılına kadar beş ana hedef ortaya koyuyordu:
1. İleri demokrasi, 2. Büyük ekonomi, 3. Güçlü toplum, 4. Yaşanabilir çevre ve marka şehirler, 5. Lider ülke.

‘BİZ BİRLİKTE TÜRKİYE’YİZ!’
Bazı yorumculara göre CHP’nin duygusal tonlu filmlerine karşı, AKP filmlerinin tonu rasyoneldi. Fakat kampanyanın sonuna doğru CHP’nin filmlerinin duygusal tonunu aşan bir AKP filmi yayına girdi. Mayıs ayının son günü, kampanyanın ikinci aşamasıyla birlikte yayınlanmak üzere TV kanallarına gönderilen film “Aynı yoldan geçmişiz biz. Aynı sudan içmişiz biz” diye başlıyordu.
Genç yaşlı, zengin fakir, köylü kentli, kadın erkek, başı açık başı kapalı onlarca sıradan seçmenin kullanıldığı 60 saniyelik film, iyi kotarılmış bir ulusal birlik filmiydi. Filmde yer alan halktan kişiler tüm doğal halleriyle AKP filmine gerçeklik duygusu katıyordu. Filmde kullanılan enstrümanlar, kültürel semboller izlenme katsayısını artırıyordu.

AKP kampanyası online dünyada da son derece etkindi. www.akparti.org.tr, www.akkanal.com , www.akicraatlar. com.tr, www.ililakicraatlar.com.tr, www.akhedefler.com, www.akadaylar.com gibi resmi AKP web sitelerinin yanı sıra www.buyuyenturkiye.com gibi resmi olmayan siteler kampanya başlamadan önce hazırdı.

Bir taraftan bu web sitelerinin sosyal ağlarda tutunması için gerekli destek sağlanırken, diğer taraftan muhalefet parti liderleri ve kampanyaları ile ilgili olarak sosyal ağlarda etkin olumsuz tohumlamalar (seeding) yapıldı.

AKP, kampanyasının mesajı açık net ve basitti: “Daha önce başardık. Yine başarırız, Türkiye’ye sınıf atlatır, siz rahat yaşatırız.”

Seçmen, bu büyük hayalden kendi payına ve çocuğunun payına düşeni alabileceğini hayal etti.

Vaat ettiklerini yapıp yapamayacağı gerçeği ne olursa olsun, AKP’nin vaatleri seçmen beklentilerinin önemli bir kısmıyla örtüştü. Seçmenin yarısına AKP kampanyası abartılı, gerçekleşmesi imkansız ve hatta tehlikeli gelse de, bir başka yarısı AKP kampanyasıyla neredeyse bir “Yeni Osmanlı” rüyasına inandırılmış oldu. CHP’nin sadece sosyal adalete odaklanan karamsar kampanyasının yanında, AKP’nin büyük umutlar vadeden Türkiye hayali kıyas kabul edilemeyecek ölçüde cazipti. Seçmen, bekleneceği gibi AKP’nin sunduğu “liderleşen Türkiye” hayalini satın aldı.

NECATİ ÖZKAN KİMDİR?
Siyasi iletişimci, Avrupa Siyasi Danışmanlar Derneği Başkan Yardımcısı olan Necati Özkan uzun yıllar Türkiye ve KKTC’de liderlere, partilere danışmanlık yaptı, kampanyalarını yönetti. 2009 yerel seçimlerinde Kemal Kılıçdaroğlu için yaptığı “Sakin Güç” kampanyasıyla Aristotle Ödülü’nü kazandı. Ka.Der için yaptığı “Üçümüz de aynı fikirdeyiz” kampanyası ile aynı ödülü ikinci kez kazandı. 2010’da dünyanın önde gelen siyasi danışmanları arasından 10 kişilik “Rüya Takımı”na seçildi. 12 Haziran Genel Seçimleri öncesi Ka.Der için yaptığı “275 KADIN” kampanyasıyla 79 kadın milletvekilinin seçilmesinde etkili oldu. Siyasi iletişimle ilgili “Seçim Kazandıran Kampanyalar” ve “Obama’nın Liderlik Sırları” adlı kitapları ile editörlüğünü üstlendiği “Seçim Zamanı 2004” ve “Seçim Zamanı 2005” adlı kitapları var. Halen Avrupa Siyasi Danışmanlar Derneği Başkan yardımcılığı göreveni yürütüyor.